Bipolar Bozukluk Nedir? Kapsamlı Rehber

Tahmini okuma süresi 13 dakika

Bipolar Nedir?

Önceleri manik depresyon olarak adlandırılan bipolar bozukluk, duygusal yükselmeler (mani veya hipomani) ve duygusal düşüşleri (depresyon) içeren aşırı ruh hali değişimlerine sebep olan ciddi bir ruh sağlığı durumudur.

Depresyona girdiğinizde, üzgün veya umutsuz hissedebilir ve daha önceden hissettiğiniz zevki veya ilgiyi kaybedebilirsiniz. Ruh haliniz mani veya hipomaniye (mani kadar aşırı yoğun değildir) geçtiğinde, öforik (bir nev’i coşku), enerji dolu veya alışılmadık derecede sinirli hissedebilirsiniz. Bu ruh halindeki değişimler uyku, enerji, muhakeme, aktivite, davranış ve net düşünme yeteneğini etkiler.

Döngüler

Depresyon ve Bipolar Destek İttifakına göre, bipolar bozukluğu olan birçok insan yılda iki döngü yaşayacaktır.

Bir kişi 12 aylık bir süre içinde dört veya daha fazla manik, hipomanik veya depresif dönem geçirdiğinde buna hızlı döngü denir.

Manik Bölümler

Manik dönemler, aşırı yüksek enerji seviyeleri ile karakterize edilir. Kişinin uyku ihtiyacı ve iştahı azalabilir. Ayrıca, birçok şeyi aynı anda yapabileceklerini hissedebilirler.

Manik epizot yaşayan bir kişi genellikle birbiriyle yarışan birçok düşünceye sahip olur ve hatta kısa bir süre içinde farklı konular hakkında çok hızlı konuşur.

Bu yüksek enerji seviyesi kendini iyi hissettirebilir ve bir insanı “dünyanın zirvesinde” hissettirebilirken, alkol ve/veya madde kötüye kullanımı, para harcamak veya Cinselliğin kötüye kullanımı ya da güvenli olmayan cinsel birliktelik gibi riskli kararlar almaya eğilimlidirler. Ayrıca daha sinirli veya daha coşkulu, heyecanlı olabilirler.

Depresif Dönemler

Bir depresif epizot sırasında, düşük veya depresif bir ruh hali ile birlikte çoğu aktiviteye karşı ilgi kaybı yaşarsınız ve bunun yanı sıra aşağıdakiler gibi birçok başka depresyon semptomu ortaya çıkabilir :

• Yorgunluk.
• İştahtaki değişiklikler.
• Değersizlik ve umutsuzluk duyguları.
• Konsantre olma zorluğu
• Normalde zevk alınan faaliyetlerden alınan zevkin kaybolması
• İntihar düşünceleri
• Suçluluk ve değersizlik duyguları.

Manik ve Depresif Dönemin Karşılaştırması

Manik Bölümün Belirtileri	Depresif Dönemin Belirtileri
Çok yüksek,çok coşkulu, mutlu veya aşırı derecede sinirli veya alıngan hissetmek	Çok üzgün veya üzgün veya endişeli hissetmek
Gergin veya tetiklenmiş hissetmek, normalden daha aktif olmak	Yavaşlamış veya huzursuz hissetmek
Uyku ihtiyacının azalması	Uykuya dalmakta ve uykuyu sürdürmekte zorluk yaşama, çok az ya da çok fazla uyuma
Pek çok farklı şey hakkında hızlı ve dağınık konuşmak (“düşünce uçuşması”)	Çok yavaş konuşmak, söyleyecek bir şey bulamamak veya çok şeyi unutmak
Birbiriyle yarışan düşünceler	Konsantrasyon veya karar vermede sorun
Birçok şeyi aynı anda yorulmadan yapabileceğini hissetmek	En basit şeyleri bile yapamayacak gibi hissetmek
Yiyecek, içecek, seks veya diğer zevkli aktiviteler için aşırı iştah	Hemen hemen tüm faaliyetlere ilgi eksikliği
Alışılmadık derecede önemli, yetenekli veya güçlü hissetmek	Umutsuz, yetersiz, değersiz hissetmek, ölüm veya intiharı, kendine zarar vermeyi düşünmek

Bipolar Bozukluk Tanı Kriterlerinin Tarihsel Temelleri

Tıp literatüründe bipolar bozukluğun ilk sözleri, antik Yunanistan’da “tıbbın babası” olarak anılan Hipokrat’a (M.Ö. 460-370) kadar uzanır. İki aşırı ruh halini belgeleyen ilk kişi oydu.

Bipolar bozuklukla ilgili yazılar çok eski zamanlardan beri var olmuştur. Ancak tanımı bugünkü bilinen şekline 1980 yılında dönüştü.

Bipolar Bozukluk DSM-5 Tanı Ölçütleri

Bir doktor veya ruh sağlığı uzmanıyla konuşmak, bipolar bozukluğu tanımlamanın ilk aşamasıdır. Öncelikle, bir doktor semptomlara neden olabilecek diğer durumları engellemek için fiziksel değerlendirme yapabilir. Başka bir hastalık yoksa doktor, Amerikan Psikiyatri Birliği’nin Mental Bozuklukların Teşhis ve İstatistik El Kitabındaki (DSM-5) belirli kriterlere göre hastanın semptomlarını değerlendirmek için kapsamlı bir değerlendirme yapacaktır. Bipolar bozukluk teşhisi konulması için, bir kişinin en az bir mani veya hipomani epizodu yaşamış olması gerekmektedir.

Mani olarak kabul edilebilmesi için, yükselmiş, taşkın veya sinirli ruh halinin en az bir hafta sürmesi ve günün büyük bölümünde, neredeyse her gün mevcut olması gerekir. Hipomani olarak kabul edilebilmesi için bu belirtilerin en az dört gün üst üste sürmesi ve günün büyük bölümünde, neredeyse her gün mevcut olması gerekir.

Bu süre zarfında, aşağıdaki belirtilerden üç veya daha fazlası bulunmalı ve olağan davranıştan önemli değişiklikler göstermelidir:

Şişirilmiş benlik saygısı veya gösterişçilik

Uyku ihtiyacının azalması

Artan konuşkanlık

Birbiriyle yarışan düşünceler

Dikkatin kolayca dağılması

Amaca yönelik aktivitelerde veya psikomotor ajitasyonlarında artış

Sınırsız satın alma çılgınlığı gibi olumsuz sonuçlar doğuracak faaliyetlerde bulunma

Bipolar bozukluğun depresif yönü, depresif ruh hali veya hayata karşı ilgiyle veya zevk kaybıyla sonuçlanan majör bir depresif epizot ile karakterize edilir. DSM-5, bir kişinin majör depresif epizot teşhisi konması için son iki hafta içinde aşağıdaki belirtilerden beş veya daha fazlasını yaşaması gerektiğini belirtir:

Günün büyük bölümünde, neredeyse her gün depresif ruh hali

Bütün veya hemen hemen tüm faaliyetlerde büyük bir ilgi veya zevk kaybı

Önemli miktarda kilo kaybı veya iştahta artış veya azalma

Odada volta atmak gibi amaçsız hareketler yapmak

Sürekli yorgunluk veya enerjide azalma

Değersizlik veya suçluluk duygusu

Konsantre olma, düşünme yeteneğinde azalma veya kararsızlık

Belirli bir plan olmaksızın tekrarlayan intihar düşünceleri, ölüm ile ilgili düşünceler veya intihar girişimi.

Bipolar Bozukluğun Nedenleri

Bipolar bozukluğun kesin nedeni bilinmemektedir. Uzmanlar, tek bir nedeninin olmadığına, bir dizi faktör ile birlikte ortaya çıktığına inanıyorlar. Bu faktörler şu şekilde sıralanabilir ;

• Genetik Faktörler
• Beyindeki kimyasal dengesizlikler
• Madde kullanımı
• Çevresel faktörler
• Fiziksel hastalıklar

Bipolar Hastalığının Türleri ve Belirtileri

Bipolar bozuklukların birkaç türü vardır. Mani veya hipomani ve bunlarla birlikte depresyon içerebilirler. Semptomlar, ruh hali ve davranışlarda öngörülemeyen değişikliklere ve tutarsızlıklara neden olabilir, bu da önemli ölçüde sıkıntı ve yaşamda bazı zorluklarla sonuçlanır.

• Bipolar I bozukluğu. Hipomanik veya majör depresif dönemlerin öncesinde veya sonrasında gelen en az bir manik dönem bildirilir. Bazı durumlarda, mani gerçeklikten kopuşu (psikoz) tetikleyebilir.
• Bipolar II bozukluğu. En az bir majör depresif dönem ve en az bir hipomanik dönem bildirirlir, ancak hiç manik dönem bildirilmez.
• Siklotimik bozukluk. En az iki yıl – veya çocuklarda ve gençlerde bir yıl – süreyle hipomani ve depresyon dönemlerinin bildirilmesi ile karakterize bir bozukluktur. Ancak bu dönemler Bipolar bozukluktaki dönemlere kıyasla daha kısa sürer ve daha sık meydana gelirler, dönemlerin etkisi de daha hafif seyreder.
• Diğer çeşitler. Bunlar, belirli türden ilaçlar veya alkolün neden olduğu veya Cushing hastalığı, multipl skleroz veya inme gibi tıbbi bir nedene bağlı olarak ortaya çıkan bipolar ve ilgili bozuklukları içinde barındırır.

Bipolar II bozukluğu, bipolar I bozukluğun daha hafif bir türü değil, ayrı bir tanıdır. Bipolar I bozukluğun manik atakları şiddetli ve tehlikeli olabilirken, bipolar II bozukluğu olan kişilermanik atak yaşamazlar, onun yerine daha az şiddetli olan hipomani atakları yaşarlar ve daha uzun süre depresyonda kalabilirler. Bu durum da önemli düzeyde bozulmaya neden olabilir.

Bipolar bozukluk her yaş aralığında ortaya çıkabilse de, genellikle gençlik yıllarında veya 20’li yaşların başında teşhis edilir. Semptomlar zamanla değişebilir ve kişiden kişiye farklılık gösterebilir.

Bipolar Bozukluğun Teşhisi

Psikolojik değerlendirme sırasında psikolog, aile geçmişinizde bipolar bozukluk, depresyon veya anksiyete bozuklukları olup olmadığını sorar. Belirtilerinizin ne zaman başladığını, ne kadar sürdüğünü, ne kadar şiddetli olduğunu, daha önce ortaya çıkıp çıkmadığını ve eğer öyleyse nasıl tedavi edildiğini sorar.

Uzman psikolog veya psikiyatrist alkol veya uyuşturucu kullanıp kullanmadığınızı ve ölüm veya intiharı düşünüp düşünmediğinizi sorar. Ek olarak, belirtilerinizin hayatınızı nasıl etkilediğini netleştirmek için sizden bir anket doldurmanızı da isteyebilir.

Ailenizde başka biri bu hastalığa sahipse, uzman onlarla konuşmak isteyebilir. Ancak bunu yapmadan önce onayınızı isteyeceklerdir.

Uzman, belirtilerinizi ve aile geçmişinizi değerlendirdikten sonra, tanıyı ve en uygun tedavi seçeneklerini tartıştığınız seans başlatır.

Çocuklarda Teşhis

Bipolar bozukluğu olan gençlerin ve çocukların teşhisi, yetişkinler için kullanılanlarla aynı kriterleri içerse de, genellikle gençler ve çocuklardaki semptomlar farklı kalıplara sahiptir ve teşhis kategorilerine tam olarak uymayabilir.

Ayrıca, bipolar bozukluğu olan çocuklara sıklıkla dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) veya tanıyı daha karmaşık hale getirebilecek davranış sorunları gibi diğer ruh sağlığı sorunları da teşhis edilir. Bipolar bozuklukta deneyimli bir çocuk psikiyatrına veya psikoloğuna sevk edilmesi önerilir.

Bipolar Bozukluk İstatistikleri

• Küresel olarak, dünya çapında 46 milyon insan bipolar bozukluğa sahiptir.
• Bipolar bozukluğun geçmiş yıl yaygınlığı kadınlarda ve erkeklerde benzerdir (sırasıyla %2,8 ve %2,9).
• Bipolar bozukluğun ortalama başlangıç yaşı 25’tir (Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü), ancak hastalık erken çocukluk döneminde veya 40’lı ve 50’li yaşlara kadar başlayabilir.
• Ortalama olarak, bipolar bozukluk, beklenen yaşam süresinde 9,2 yıl azalma ile sonuçlanır.
• Bipolar bozukluğu olan kişilerde intihar riski yüksektir. Hastaların %25-50’si intihara teşebbüs eder yaklaşık %11’i intihar eder.
• Bipolar bozukluk da dahil olmak üzere herhangi bir akıl sağlığı bozukluğu olan kişilerin yaklaşık %60 kadarında madde kullanım bozuklukları gelişir.

Bipolar Bozukluk Tedavi Edilebilir Mi?

Bipolar bozukluk kişinin ömrü boyunca devam eden bir durumdur. Tedavi, semptomları kontrol altına almaya yöneliktir. İhtiyaçlarınıza bağlı olarak, tedavi şunları içerebilir.

• İlaçlar. Çoğu zaman, ruh halinizi hemen dengelemek için ilaç almaya başlamanız gerekir.
• Devam eden tedavi. Bipolar bozukluk, kendinizi çok daha iyi hissettiğiniz dönemlerde bile, ömür boyu süren ilaç tedavisi gerektirir. İdame tedavisini atlayan kişilerde semptomların tekrarlama veya küçük ruh hali değişiklikleri yaşama, tamamen mani veya depresyona dönüşme riski yüksektir.
• Günlük tedavi programları. Doktorunuz günlük tedavi programı önerebilir. Bu programlar, semptomları kontrol altına alırken ihtiyaç duyduğunuz desteği sağlar.
• Madde bağımlılığı tedavisi. Alkol veya uyuşturucuyla ilgili sorunlar yaşıyorsanız, madde bağımlılığı tedavisine de ihtiyacınız olacaktır. Aksi takdirde bipolar bozukluğu yönetmek çok zor olabilir.
• Hastaneye yatış. Tehlikeli davranış ve eylemlerde bulunuyorsanız, gerçeklikten kopuyorsanız (psikoz) veya intihara meyilli hissediyorsanız doktorunuz hastaneye yatmanızı uygun görebilir. Bir hastanede tedavi görmek, ister manik ister majör depresif bir dönem geçiriyor olun, sakin, rahat ve güvende kalmanıza, ruh halinizi dengelemenize yardımcı olur.

Bipolar bozukluğun birincil tedavileri, semptomları kontrol altına almak için ilaçlar ve psikolojik danışmanlığı (psikoterapi) içerir.

İlaçlar

• Mood stabilizatörleri. Manik veya hipomanik dönemleri kontrol etmek için genellikle ruh halini dengeleyici ilaçlara ihtiyacınız olacak.
• Antipsikotikler. Diğer ilaçlarla tedaviye rağmen depresyon veya mani semptomları devam bu tür ilaçlar yardımcı olabilir. Uzman doktor bu ilaçlardan bazılarını tek başına veya uygun görmesi halinde bir ruh hali dengeleyici ile birlikte reçete edebilir.
• Antidepresanlar. Doktorunuz, depresyonu yönetmenize yardımcı olması için antidepresan ilacı ekleyebilir. Antidepresanlar bazen bir manik epizodu tetikleyebildiğinden, genellikle bir ruh hali dengeleyici veya antipsikotik ile reçete edilir.
• Antidepresan-antipsikotik. Symbyax ilacı, antidepresan fluoksetin ve antipsikotik olanzapini birleştirir. Bir depresyon tedavisi ve ruh hali dengeleyici olarak çalışır.
• Anksiyete ilaçları. Benzodiazepinler kaygıyı gidermek ve uykuyu iyileştirmek için yardımcı olabilir, fakat genellikle kısa süreli olarak kullanılırlar.

Bipolar ilaçsız düzelir mi?

Bipolar bozuklukta atakları önlemek ve nüks ihtimalini azaltmak için ilaç tedavisi oldukça önemlidir. Uzman kontrolünde ilaçların düzenli kullanımı bipolar bozukluk tedavisi için öncelikli olarak önerilmektedir.

Psikoterapi

Psikoterapi, bipolar bozukluk tedavisinin önemli bir parçasıdır ve bireysel, aile veya grup ortamlarında yapılabilir Tutarlı bir rutin, ruh halinin daha iyi yönetimini sağlar. Çeşitli terapi türleri yardımcı olabilir. Bunlar şunları içerir:

• Bilişsel davranışçı terapi (BDT). Odak noktaları, sağlıksız, olumsuz davranış ve inançları belirlemek ve bu olumsuzlukları sağlıklı, olumlu olanlarla değiştirmektir. Ayrıca stres ile baş edebilmek ve kötü durumları yönetmek için etkili stratejiler öğrenirsiniz.
• Psikoeğitim. Bipolar bozukluk hakkında ne kadar çok bilgi edinilirse, sizin ve sevdiklerinizin durumu anlaması o kadar kolay olur. Neler olduğunu ve olabileceğini bilmek, en iyi desteği almanıza, sorunları belirlemenize, tekrarlamasını önlemek için plan dahilinde hareket etmenize ve tedaviye bağlı kalmanıza yardımcı olur.
• Aile odaklı terapi. Aile desteği ve iletişim, tedavinize bağlı kalmanıza ve sizin ve çevrenizdekilerin ruh halindeki dalgalanmaların uyarı işaretlerini anlamasına ve yönetmesine yardımcı olur.
• Kişilerarası ve sosyal ritim terapisi (IPSRT). IPSRT uyku, uyanma ve yemek vakitleri gibi günlük rutinlerin stabilizasyonuna odaklanır. Bipolar bozukluğu olan kişiler, diyet, egzersiz ve uyku için günlük bir rutin oluşturmanın faydasını görebilir.

Bipolar bozukluğu olanlar ne yapmalı?

Profesyonel tedavi ile birlikte sağlıklı yaşam tarzı edinmek, bipolar bozukluğun semptomlarının yönetilmesine yardımcı olabilir:

• Tutarlı bir rutine bağlı kalın. Her gün aynı saatte uyuyun ve aynı saatte uyanın. Uykusuz olmak, insanları manik veya depresif dönemler için risk altına sokabilir. Normalden daha fazla uyumak, depresif bir dönemin işareti olabilir. Uykuyu bozabilecek kafeini sınırlayın.
• İyi beslenin ve düzenli egzersiz yapın. Sağlıklı bir diyet vücudunuza doğru beslenmeyi sağlar ve egzersiz ruh halinizi iyileştirmeye yardımcı olabilir.
• İlacınızı her zaman reçete edildiği şekilde alın. Bunu, ruh haliniz sabit olsa bile yapmalısınız. İlacı bırakma kararı alırsanız bunu asla tek başınıza yapmamalı uzmanınızla görüşüp onunla planladığınız şekilde süreci ilerletmelisiniz.
• Tedavi eden doktorunuza danışın. Reçetesiz satılan takviyeleri veya başka bir doktor tarafından verilen ilaçları almadan önce daima kontrol edin.
• Bir ruh hali günlüğü tutun. Her gün nasıl hissettiğinizi izleyerek, tetikleyicileri fark edebilir, tedavinizin nasıl çalıştığını izleyebilir ve yeme ya da uyku düzeninizdeki değişiklikleri tespit edebilirsiniz. İlaçlarınızın ayarlanması gerekiyorsa, bu bilgileri yazmak özellikle doktorunuza yardımcı olabilir.
• Alkol ve yasadışı uyuşturucu kullanmaktan kaçının.
• Stresi en aza indirin. Meditasyon gibi aktiviteleri deneyin. Mümkün olduğunda hayatınızı kolaylaştırmak için değişiklikler yapın.
• Bir destek ağı oluşturun. Bir krizde veya zor bir zamanda hangi aile ve arkadaşların yardıma hazır olduğunu bilin. Sizi en iyi şekilde destekleyebilmeleri için sevdiklerinizi bipolar bozukluk hakkında eğitin. Manik veya depresif dönemlerin uyarı işaretlerini tanımanıza yardımcı olmalarını isteyin.